Panorama Scharwoude

Samen met een groep betrokken dorpsbewoners, het recreatieschap Westfriesland en gemeente Koggenland (Noord-Holland) is in 2023 een bevlogen plan tot stand gekomen om de restanten van het oude Badhuis Zuiderzee in het buitendijkse gebied van het dorp Scharwoude nieuw leven in te blazen en een nieuwe bestemming te geven als uitkijkpunt. Common Practice - tevens betrokken bij de verbouwing van ons dijkmagazijn in Scharwoude - tekende voor het ontwerp.

Het Cultuurfonds heeft op 6 december bekend gemaakt dat het plan ‘Panorama Scharwoude’ de winnaar is van de Open Call van het fonds Architectuur en Bouwkunst en kent een bedrag toe van € 100.000,- !  

Een heel bijzonder co-creatieproces ging hieraan vooraf waarin Culture Matters samenwerkte met het lokale doe-team met bewoners, de gemeente Koggenland en het Recreatieschap Westfriesland aan een bevlogen plan voor een nieuwe bestemming voor het oude badhuis in het buitendijkse gebied van Scharwoude. Het ontwerp is van Common Practice, tevens het ontwerpbureau van het interieur van ons dijkmagazijn in Scharwoude (zie dijk.nl) en voorziet in een nieuw uitkijkpunt met zowel uitzicht over de oude Westfriese Omringdijk als over de nieuwe Oeverdijk. Wij zijn heel blij dat we vanuit onze betrokkenheid bij de ontwikkelingen langs de IJsselmeerkust konden bijdragen aan dit proces en zijn trots op het resultaat

De Opgave
De Alliantie Markermeerdijken werkt al jaren aan het versterken van de dijk tussen Hoorn en Amsterdam. Op basis van een op de locatie afgestemde aanpak wordt zoveel mogelijk gekeken naar ‘meekoppelkansen’ per deel- gebied. Bij het dorp Scharwoude, direct gelegen aan het Markermeer, is gekozen voor de aanleg van een nieuwe oeverdijk die vóór de oude dijk en een buitendijks gebied wordt aangelegd. Hierdoor kan er tussen de oude en de nieuwe dijk een nieuw natuur- en recreatiegebied ontstaan. Decennialang heeft men kunnen genieten van een exceptioneel uitzicht en direct contact met het water, wat met de aanleg van de nieuwe dijk is verdwenen. Om het verdriet over het verloren gegane te verzachten, hebben inwoners zich verenigd in zogeheten ‘Doe-teams’. De betrokken bewoners van Doe-teams Scharwoude en het in het verlengde gelegen Grosthuizen hebben de handen ineengeslagen met Gemeente en Recreatieschap en samen de  ambitie geformuleerd om de ruïne van het Badhuis Zuiderzee om te vormen tot een nieuw, meer transparant en toegankelijk uitkijkpunt.

Geschiedenis
De voormalige Zuiderzee heeft met de vele dijkdoorbraken en de daardoor ontstane ‘braken’ en ‘walen’ Scharwoude mede gevormd. De kronkelende Westfriese Omringdijk, waar het lintdorp haaks op ligt, staat symbool voor het continue gevecht tegen het water. De circa vierhonderd inwoners zijn trots op dit provinciale monument en hebben, samen met de omringende dorpskernen van de gemeente Koggenland, een innige band met de dijk en het water. Wat veel mensen niet weten, is dat de locatie van het voormalige Badhuis Zuiderzee, nu buitendijks gelegen achter de Westfriese Omringdijk, ooit het hart van Scharwoude was. Dat is nog goed te zien aan de plek waar tegenwoordig de (vierde) kerk van Scharwoude staat. Vroeger vormde een kerk in een dorp letterlijk en figuurlijk het centrale punt (zie ook de buurt- dorpen Berkhout, Grosthuizen, Avenhorn en De Goorn). In de 14e eeuw kwam daar echter verandering in. Ooit werd Scharwoude tegen de Zuiderzee beschermd door een dijk vanaf het West in Hoorn naar de Schardam. In het jaar 1375 was deze dijk zó verzwakt dat men zich gedwongen zag landinwaarts een nieuwe dijk aan te leggen. Honderden hectares land en het grootste deel van het dorp werden daarbij prijsgegeven aan de zee. Een nieuwe dijk werd aangelegd. Het herwonnen gebied werd echter in de 16e eeuw weer veranderd door een aantal doorbraken. Ook in 1675 verdween bij een grote dijkdoorbraak weer een deel van het dorp in de zee. Door al deze dijkdoorbraken kwamen de twee laatste kerken aan de voet van de Westfriese Omringdijk te liggen. De huidige vorm van dorp en dijk dateren van 1854. Op ongeveer de plek van het voormalige badhuis heeft de tweede kerk gestaan.

Het ontwerp
De wensen van de bewoners en hun collectieve visie voor de toekomst van de veranderende plek vormen de basis van het plan en ontwerp. Belangrijke uitgangspunten waren het zicht op het water, het dorp en de oude dijk, het (gedeeltelijke) behoud van de badhuis- structuur, en het ‘beleefbaar’ maken van de rijke cultuurhistorie en de recreatieve waarde van het gebied. Dit nieuwe baken en herkenningspunt aan het Markermeer zal een rustpunt en ontmoetingsplek worden voor zowel de inwoners als de talloze wandelaars en fietsers. Het draagt bij aan de trots van de ‘Skarwouers’. Het verbindt de gemeenschap en sluit bovendien naadloos aan op de Kustvisie van de provincie Noord-Holland. Het plan revitaliseert de buitendijkse publieke ruimte van het dorp en is tegelijkertijd onderdeel van een grotere verbindende cultuurhistorische route langs de oude IJsselmeerdijk, met een aantal bijzondere architectonische utilitaire objecten zoals gemalen en dijkmagazijnen. Het nieuwe Panorama object werkt zo twee kanten op: het geeft het uitzicht op het water terug aan de dorpsbewoners en maakt het dorp achter de dijk zichtbaar voor recreanten die even pauzeren op de nieuwe wandel-/fietsroute over de oeverdijk. Het uitkijkpunt is een verhoging in een nieuwe dwarsverbinding tussen de oude en de nieuwe dijk: het terras van het voormalige badhuis wordt met vernieuwde trappen over de oude dijk en een wandelpad verbonden met het dorp en met een lange vlonderbrug verbonden met de nieuwe dijk. Het object is een oriëntatiepunt, vertelt iets over collectieve historie en is tegelijk een plek voor bezinning, creativiteit en energie opdoen. Het plan Panorama Scharwoude legt zo verbindingen tussen bewoners en bezoekers en tussen het oude land en de nieuwe oeverdijk, tussen verleden en toekomst.

(Visual boven: Common Practice; luchtfoto onder: Siebe Swart).